Na dan Svetog Save 27. januara će biti otkriven spomenik osnivaču najvažnije srpske srednjevekovne dinastije Stefanu Nemanji, autora Aleksandra Rukavišnikova, poznatog ruskog vajara i otvoren rekonstruisan Savki trg, koji je uradjen prema projektu španskih autora, arhitekata Marka Fenvika i Havijera Iribarena koji su inspiraciju za rešenje našli u grčkim amfitetrima.
Spomenik Stefanu Nemanji zauzima centralni deo Savskog trga, odakle se do Slavije proteže ulica, koja upravo ime nosi po velikom srpskom županu. Paralelno sa postavljanjem spomenika, izvršena je i rekonstrukcija trga koja je realizovana u okviru šireg projekta “Beograd na vodi” prema pobedničkom rešenju na konkursu koje je organizovalo udruženje arhitekata Srbije. Kompletna rekonstrukcija podrazumevala je izvođenje detaljnih komunalnih radova, asfaltiranje novih i pristupnih saobraćajnica kao i ozelenjavanje. Posađeno je oko 300 sadnica, a proteklih dana završeni su i radovi na ozelenjavanju ulazne građevine i zone oko nove kanalizacione crpne stanice. Trg je polukružne forme.
Lik Stefana Nemanje izvajan je na portretima iz njegovog monaškog života, kada se predstavljao kao monah Simeon. Spomenik je obeležen mnoštvom detalja iz života Stefana Nemanje, i postamentom sa unikatnim mozaicima u vidu zvezdanog neba, kao freske, sa žutim zvezdama i reljefima koji koji se pomoću nekoliko krakova oslanja na tlo. U postament koji će biti otvoren za javnost, će moći istovremeno da uđe oko 50 ljudi. U postamentu, takođr, postavljeno je i ogledalo, u kome se može videti odraz spomenika. Iz polomljenog vizantijskog šlema izranjaće vladarsko žezlo, obloženo vinovom lozom. Oko spomenika je planirana fontana sa 46 mlaznica i posebnom rasvetom, dok će spomenik biti na 15 metara dugim šipovima koji garantuju njegovu stabilnost. Poseban efekat prelamanja svetlosti stvoriće oplata.
Nužnost u razumevanju konteksta dovodi do činjenice da je sagledavanje ovako velelepnog spomenika mora biti neodvojivo od okoline koja ga okružuje. Stoga se može reći da je spomenik jedna vrsta “monumentalne arhitekture”, smešten u središtu urbane tranzicije. Pojednačna percepcija i mišljenje utiče na njegov individualni doživljaj, na to koliko je i u kojoj meri spomenik u ravnoteži sa značenjem, istorijom i estetikom, dok istovremeno naglašava osobu koja je u središtu dizajna. Jasno je da zbog svojih glavnih karakteristika spomenik izaziva mnoge kontradiktornosti. Najpre zbog njegova veličine kao i činjenice da je strukturno i prostorno postavljen na frekventnoj lokaciji. Spomenik je visine 28 metara, od čega se 5 metara nalazi pod zemljom. Težine je 68 tona, od čega samo bronze na spomeniku ima 56 tona. Zbog svoje grandioznosti i složenosti, ovo delo je gotovo godinu dana izlivano u ateljeu autora, a delovi spomenika su iz Rusije u ukupno 10 kamiona dopremljeni u Beograd.
Prema rečima autora koji potpisuje ovo delo, grandioznost spomenika zapravo je proistekla iz prethodno detaljno sagledanih dimenzija okolnog prostora koji čine zgrada nekadašnje železničke stanice koja postaje muzej srednjevekovne Srbije, kao i zgrada koje se nalaze bočno. Visina spomenika je predodređana u ravnoteži sa visinom građevina, kako se iz bočnih ulica ne bi virila glava spomenika. Autor je kao inspiraciju za spomenik naveo lepotu fresaka iz srpskih manastira, spoj tradiocionalnog i modernog jer se iza spomenika nalazi savremeni kompleks. Kako navodi, zamislio je da napravi skulpturu koja će istovremeno biti skulptura 21. veka, a da pritom sačuva tradicionalne elemente. Spomenik koji je postavljen razlikuje se od onog koji je pobedio na konkursu, a razlika se ogleda u tome što umesto krsta u ruci, kako je prvobitno predstavljeno javnosti na ilustraciji pobedničkog rešenja, Stefan u ruci drži mač. Podignuti mač u desnoj ruci treba da simbolizuje njenu samostalnost. Autor navodi da se na izradi spomenika radilo se oko godinu i po dana, pri čemu je u tome učestvovala cela brigada majstora – učenika i saradnika Rukavišnjikova – skoro 120 ljudi različitih profila. Za spomenik je potrošeno 80 tona bronze i oko 300 tona različitih materijala.
Evidentan je istorijski značaj Stefana Nemanja, koji je bio veliki župan Raške i jedan od najznačajnijih srpskih vladara. Smatra se utemeljivačem srpske države i rodonačelnikom dinastije Nemanjić. On je sa svojim najmlađim sinom, Svetim Savom, postavio temelje Srpske pravoslavne crkve. Otuda proističe želja da se njegova uloga oslikava kroz proporcije i bogatstvo u obilju detalja na spomeniku. Sa druge strane, tu je i umetnička sloboda autora u nastojanju da spomenik ima dominantnu ulogu u prostoru i bude jasno istaknut. Iz prostorne perspektive, uloga spomenika zavisi od njihovog različitog uticaja na interakciju i tumačenje prostora ljudi. Stoga se javlja pitanje da li će se spomenik posmatrati kao prenos istorijskog nasleđa koji ispunjava ideološku, estetsku, ili društvenu funkciju u urbanom okruženju ili će postati predmet savremene urbane rasprave. // Vest pripremila Amela Greksa
